Sỏi mật là một trong những bệnh lý về túi mật thường gặp nhất ở các nước có khí hậu nhiệt đới. Tuy ít được nhắc đến như bệnh sỏi thận, xong sỏi mật cũng có mức độ nguy hiểm không kém khi gây ra các biến chứng nặng như viêm tụy cấp do sỏi, thấm mật phúc mạc và bị viêm phúc mạc mật, viêm mủ đường mật và áp xe gan mật, chảy máu đường mật, sốc nhiễm khuẩn cho người bệnh, nguy hiểm hơn có thể dẫn đến tử vong.
1, Sỏi mật là bệnh gì?
Sỏi mật là bệnh lý về đường tiêu hóa, xảy ra khi có sự xuất hiện của sỏi cholesterol, sỏi sắc tố mật hoặc sỏi hỗn hợp ở trong túi mật và hệ thống các đường dẫn mật trong gan, và ống mật chủ.
Có khoảng 80% sỏi mật chủ yếu là do lượng cholesterol do dịch mật gia tăng quá mức, vượt quá khả năng hòa tan của muối mật. 20% sỏi còn lại có thể gặp sỏi sắc tố mật liên quan đến nồng độ cao bất thường của các sắc tố mật bilirubin.
Bình thường túi mật sẽ dự trữ đủ lượng dịch mật giúp tiêu hóa chất béo trong thức ăn từ gan. Khi chúng ta ăn uống hàng ngày, túi mật sẽ thực hiện chức năng của nó bằng cách co bóp và tiết dịch mật vào ruột non. Tuy nhiên, nếu chức năng gan bị suy giảm, vận động của đường mật kém gây ứ mật hay có tình trạng bị viêm thì các thành phần trong dịch mật sẽ bị xáo trộn và kết tụ tạo thành các viên sỏi mật. Sự xuất hiện của sỏi mật sẽ làm cản trở dòng chảy của dịch mật, tăng áp lực trong đường mật mỗi khi túi mật co bóp sẽ gây viêm, tổn thương đường mật, và túi mật.
Sỏi mật có thể gây tắc nghẽn dịch mật thành từng đợt một, nếu tình trạng này kéo dài sẽ dẫn đến bị viêm đường mật, túi mật (90% bệnh nhân bị sỏi đường mật khi nhập viện là do viêm đường mật, và túi mật) cấp hoặc mạn tính, viêm tụy cấp, nặng hơn nữa là có thể bị sốc do nhiễm trùng đường mật, hoặc hoại tử túi mật, bị viêm phúc mạc, và nhiễm khuẩn huyết… Nếu không xử lý cấp cứu nhanh chóng, và kịp thời, thậm chí có thể gây tử vong cho người bệnh.
Đôi khi sỏi gan cũng có thể gây ứ mật trong gan, gây áp xe gan, và xơ gan dẫn đến suy gan làm giảm khả năng chuyển hóa trong cơ thể người bệnh.
2, Nguyên nhân gây ra sỏi mật và những đối tượng hay mắc bệnh
Nguyên nhân gây bệnh sỏi mật
Theo các bác sĩ, hiện nay không rõ nguyên nhân gây ra sỏi mật nhưng có những yếu tố thuận lợi cho việc tạo ra sỏi mật là:
- Do lối sống thiếu lành mạnh: Người ít vận động, bị béo phì, hoặc chế độ ăn có nhiều chất béo, cholesterol và ít lượng chất xơ, giảm cân nhanh trong một thời gian ngắn, hoặc bị đái tháo đường có nguy cơ bị bệnh cao hơn.
- Yếu tố nguy cơ không thể thay đổi: Nữ giới, hoặc người mang thai, người có tiền căn gia đình có sỏi mật, tuổi từ 60 trở lên cũng dễ bị bệnh hơn.
- Yếu tố nguy cơ do sử dụng thuốc làm hạ cholesterol máu, và thuốc có nồng độ estrogen cao.
Đối với những người có nhiều yếu tố có nguy cơ mắc bệnh sỏi mật thì việc phòng ngừa tốt nhất là nên chủ động đến bệnh viện tầm soát sỏi mật hàng năm, đồng thời lưu ý trong chế độ ăn uống và sinh hoạt.
Những người có nguy cơ cao bị sỏi mật
- Phụ nữ: nữ giới có nguy cơ mắc bệnh sỏi mật cao hơn nhiều so với nam giới do nội tiết tố nữ estrogen sẽ kích thích gan tăng sản xuất cholesterol và bài tiết vào trong dịch mật khiến cho cơ thể có những hoạt động xáo trộn.
- Chế độ ăn không tốt giàu chất béo bão hòa, ít chất xơ và rau xanh.
- Thừa cân hoặc béo phì: những người bị thừa cân với chỉ số khối cơ thể (BMI) > 25 có nguy cơ cao mắc bệnh sỏi mật.
- Độ tuổi từ 40 trở lên: tuổi tác càng cao càng có nhiều khả năng bị mắc bệnh sỏi mật.
- Những người bị rối loạn tiêu hóa hoặc bị bệnh viêm ruột mãn tính: khiến cơ thể tái hấp thu muối mật kém, sẽ làm tăng nguy cơ mắc sỏi túi mật.
- Tiền sử gia đình có người bị sỏi mật.
- Những người giảm cân nhanh chóng.
- Giảm vận động đường mật: những người làm công việc văn phòng, hoặc ít vận động, ngồi nhiều hoặc những người được nuôi ăn qua đường tĩnh mạch dài ngày (người thực vật) rất dễ gặp tình trạng này.
- Táo bón cũng tạo ra cơ hội cho các vi trùng đường ruột phát triển, dẫn đến viêm tá tràng, túi mật và ống mật, làm cho mật dễ lắng xuống thành sỏi gây bệnh.
- Bệnh lý: những người bị rối loạn chuyển hóa, đái tháo đường, bệnh gan mãn tính (gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan, tăng men gan, …), và rối loạn mỡ máu.
- Phụ nữ đang mang thai: do thay đổi nội tiết tố và giảm khả năng co bóp của túi mật do kích thước của thai nhi cũng có thể gây ra nguy cơ sỏi mật.
- Dùng thuốc có khả năng tăng gây bệnh: Sử dụng thuốc tránh thai dài ngày sẽ làm tăng nội tiết tố estrogen từ đó sẽ làm tăng đào thải cholesterol trong mật. Sử dụng các loại thuốc hạ cholesterol (hạ mỡ máu) làm tăng đào thải cholesterol trong dịch của mật.
3, Triệu chứng và biến chứng nguy hiểm của bệnh sỏi mật
Triệu chứng thường gặp của bệnh sỏi mật
Bệnh nhân xuất hiện những cơn đau bụng bất thường
Một số bệnh nhân có triệu chứng đau nhức dữ dội ở khu vực vùng hạ sườn phải hay vùng thượng vị (vị trí nằm giữa rốn và xương ức). Cơn đau thường xuất hiện ngay sau ăn, đặc biệt là khi sử dụng những nguồn thực phẩm có chứa nhiều dầu mỡ. Thỉnh thoảng, những cơn đau bất ngờ về đêm thường dẫn đến mất ngủ, gây suy nhược cơ thể nghiêm trọng.
Khi các viên sỏi bị mắc kẹt ở cổ túi mật sẽ làm xuất hiện những cơn đau kéo dài từ 30 phút đến vài giờ, các cơn đau tăng dần theo tình trạng sức khỏe và tính chất ảnh hưởng của sỏi mật.
Bệnh nhân bị rối loạn hệ tiêu hóa
Sỏi mật xuất hiện sẽ là nguyên nhân gây cản trở sự di chuyển dịch mật đến hệ tiêu hóa, từ đó gây nên tình trạng khó tiêu, đầy hơi, và chán ăn,… ở bệnh nhân.
Triệu chứng bộc phát rõ nhất của bệnh nhân là sau các bữa ăn hoặc khi sử dụng thực phẩm có chứa nhiều dầu mỡ. Bệnh nhân không được chủ quan nếu xuất hiện biểu hiện, nên đến ngay cơ sở y tế uy tín để kịp thời thăm khám khi xuất hiện các biểu hiện sau:
- Các cơn đau bụng âm ỉ kéo dài trong nhiều giờ, các phương pháp giảm đau tại nhà bằng thuốc không có hiệu quả.
- Bệnh nhân bị sốt cao trên 38 độ kèm theo biểu hiện toát mồ hôi, và có cảm giác ớn lạnh.
- Xuất hiện cảm giác chướng bụng, và bị nôn ói liên tục.
- Da và mắt vàng bất thường, kem theo các tình trạng ngứa da, và gây khó chịu.
Những biến chứng của bệnh sỏi mật
Thông thường bị sỏi mật là một bệnh lý lành tính không nguy hiểm cho đến khi nó gây ra các biến chứng nặng nề. Những biến chứng của bệnh sỏi mật sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe và có thể đe dọa tính mạng như bị viêm túi mật, tắc nghẽn ống mật; vàng da; hoặc nhiễm trùng huyết; thấm mật phúc mạc và viêm phúc mạc mật; chảy máu đường mật; viêm tụy cấp do sỏi; viêm mủ đường mật và áp xe gan mật; bị sốc nhiễm khuẩn đường mật. Các tình trạng này cần được điều trị ngay, nếu không hậu quả sẽ có thể tử vong – các bác sĩ chuyên khoa khuyến cáo.
4, Phòng ngừa bệnh sỏi mật
Hiện nay để phòng ngừa sỏi mật chủ yếu sẽ bằng cách thay đổi chế độ ăn uống của người bệnh:
- Giảm mỡ trong thực đơn hàng ngày: cần hạn chế các thực phẩm giàu cholesterol như phủ tạng động vật, và trứng…
- Tăng dùng đạm để tăng tạo tế bào gan đã bị tổn thương, và chống thoái hóa mỡ ở các tế bào gan.
- Ăn thức ăn giàu đường bột: thức ăn này dễ tiêu, lại không ảnh hưởng đến mật và có nhiều chất xơ giúp tiêu hóa tốt tránh táo bón.
- Ăn các thực phẩm giàu vitamin C và vitamin nhóm B (để tăng chuyển hóa chất mỡ và đường bột) có trong rau xanh và hoa quả tươi
- Tỷ lệ thông thường giữa các chất dinh dưỡng đạm, mỡ, đường ở người trưởng thành bình thường là 1/0,75/5 còn ở những người bị sỏi mật nên là 1/0,5/5.
- Thức ăn không nên dùng cho người bệnh là: trà, cà phê, cacao, chocolate, thịt cá nhiều mỡ, dầu cọ, và dầu dừa..
- Thực phẩm nên dùng cho người bệnh: Nước ép, hoa quả tươi các loại, rau tươi, bánh kẹo ít trứng bơ, và các loại thịt cá nạc như nạc thăn heo, thịt bò, cá lóc, cá chép, các loại đậu đỗ như đậu tương, đậu xanh, đậu đen. Ngoài ra có một số các thức ăn lợi mật như nghệ, lá chanh có thể dùng được.
- Để kích thích túi mật hoạt động co bóp nhẹ nhàng, có thể dùng một ít chất béo dễ tiêu như bơ, dầu thảo mộc, và mỡ gà vịt.
- Ăn uống chia ra nhiều bữa ăn nhỏ, và ăn nhiều lần trong ngày
5, Phác đồ điều trị bệnh sỏi mật hiệu quả
Điều trị sỏi mật tùy thuộc thành phần sỏi và mức độ trầm trọng của bệnh mà có nhiều biện pháp điều trị khác nhau. Bệnh nhân có thể: dùng thuốc, dùng sóng rung động tán sỏi ngoài cơ thể, phẫu thuật gắp sỏi, hoặc thay đổi chế độ ăn. Một số loại thuốc điều trị sỏi mật có thể kể đến như sau:
Phác đồ 1:
- Thuốc trị sỏi mật: Ursoliv 250 mg uống 1 viên/ lần
- Giảm co thắt cơ trơn: Nospa fort 80 uống 1 viên/ lần
- Thực phẩm chức năng: Nhất Nam Tiêu Thạch Khang uống 2 viên/ lần
Phác đồ 2:
- Thuốc trị sỏi mật: Cholestyramin (Questran) 4g uống 1 viên/ lần
- Giảm co thắt cơ trơn: Spalaxin 40 uống 2 viên/ lần
- Thực phẩm chức năng: Nhất Nam Tiêu Thạch Khang uống 2 viên/ lần
Uống thuốc đúng giờ sau khi ăn, theo chỉ định liều lượng của bác sĩ.
Điều kiện để dùng thuốc uống trị sỏi mật hiệu quả
- Sỏi mật không lớn hơn 1cm
- Thể tích của tất cả sỏi trong túi mật không lớn hơn 1/3 thể tích của túi mật
- Chức năng túi mật của bệnh nhân còn tốt
- Ống dẫn mật không bị nghẹt nặng
- Bệnh nhân không đang dùng các thuốc giảm mỡ, thuốc dạ dày
Nên uống thuốc vào buổi chiều, vì buổi tối gan thường sản xuất ra dịch mật làm thúc đẩy quá trình tạo sỏi. Phác đồ điều trị sỏi mật có thể kéo dài để tăng hiệu quả. Phụ nữ không nên dùng thuốc nếu đang mang thai. Nếu bạn đang có vấn đề về bệnh cần thăm khám và dùng thuốc hoặc phác đồ điều trị của bác sĩ đưa ra.
